Wielka Synagoga (1909- 1941) (BIAŁYSTOK)

Wielką Synagogę wzniesiono w najstarszej dzielnicy żydowskiej Schulhof w latach 1909-1913. Wcześniej w tym samym miejscu stała stara drewniana synagoga z 1764 roku. Zaprojektował ją Szlojme (Szlomo) Jakow Rabinowicz, ojciec, ojciec znanego malarza religijnego B. Rabinowicza.  Zbudowana na rzucie kwadratu w stylu neogotyckim i neobizantyjskim zasługiwała na miano Wielkiej  ze względu na swoje wymiary  . Długość jednego jej boku przekraczała 20 m. Dach przykrywała centralnie położona,  masywna kopuła o średnicy około 10metrów z iglicą zwieńczoną Gwiazdą Dawida. Narożne alkierze przykryte były dwoma mniejszymi kopułkami. Cały dach pokryty był blachą cynową. Żelbetowo - stalowa konstrukcja kopuły głównej wsparta była na filarach, przechodzących w dolnej części w Bimę (kazalnicę) oświetloną światłem z ośmiu lukarn usytuowanych na jej obwodzie. Koszt budowy obiektu wyniósł 50 tyś. rubli, które pochodziły ze sprzedaży mięsa koszernego i darowizn. W okresie międzywojennym była to największa i najpiękniejsza synagoga Białegostoku.

Jej blask zgasł wraz z wkroczeniem wojsk niemieckich do Białegostoku. W pierwszym dniu okupacji - 27 czerwca 1941 roku,  bataliony policyjne 309 i 316 otoczyły dzielnicę żydowską. Do Wielkiej Synagogi Niemcy zapędzili co najmniej 700-800 osób, drzwi oblali benzyną, przez okna wrzucili granaty. Świątynia stanęła w płomieniach, stając się grobem mężczyzn, kobiet i dzieci. Wraz z synagogą przystapiono do niszczenia całej dzielnicy Schulhof  wraz z jej mieszkańcami. Ogółem tego dnia zginęło 2 tys. Żydów.

W miejscu spalonej synagogi w 1995 roku odsłonięto pomnik upamiętniający to tragiczne wydarzenie. Skręcona, naga, stalowa konstrukcja kopuły, przypominająca tą która w 1941 roku była jedynym rozpoznawalnym elementem z Wielkiej Synagogi, stała się głównym akcentem pomnika ufundowanego przez białostockich Żydów z całego świata.

Unikalne archiwalne zdjęcia Wielkiej Synagogi oraz innych obiektów Białegostoku na pocztówkach z różnych okresów historycznych  można zobaczyć na stronie Archiwalne Podlasie