Przeglądaj mapę
logoutZaloguj/Zarejestruj

Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek) (BIAŁYSTOK)

Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)Ten widoczny na wielu zdjęciach białostockiej Katedry, stojący w jej cieniu budynek, dla wielu mieszkańców miasta jest siedzibą kina "Ton" i niezależnie od jego dalszych losów, taka nazwa będzie jeszcze funkcjonować przez wiele lat. Kino wprowadziło się tutaj dopiero w latach 50 - tych XX wieku, ale wcześniej pełnił on wiele różnych funkcji. Najstarsze informacje o powstaniu tego obiektu pochodzą z  1762 r, kiedy to hetman Jan Klemens Branicki polecił utworzenie szpitala ( przytułku„na 7 dziadów kościelnych    i 6 bab" ) . Dla takich właśnie celów zostaje wybudowany nowy budynek. Opiekę nad chorymi w chrześcijańskim szpitalu sprawowali sprowadzani przez Branickich lekarze i Siostry Miłosierdzia z pobliskiego klasztoru. Po śmierci hetmana szpital działa dalej. Nie przerywa swojej działalności również w czasie zaborów. Władze pruskie, dbając o stan higieniczny miasta, w latach 1795-1807 wielokrotnie wspierały ten zakład. W 1810 roku uczynili to też Rosjanie, gdyż szpital (na skutek zmian politycznych i administracyjnych) podupadł do tego stopnia, że zaczęli go opuszczać chorzy. W 1843 roku, po ograniczeniu działalności zakonu Sióstr Miłosierdzia, placówka przestała działać. Dwanaście lat później budynek dawnego szpitala-przytułku, przejęty został przez Białostockie Towarzystwo Dobroczynności, które w 1859 roku gruntownie go wyremontowało. Mieściły się w nim wtedy liczne drobne zakłady i sklepy. Tu swoją siedzibę miało Stowarzyszenie Robotników Katolickich, założone w 1908 roku Przed 1915 rokiem działała tu też jedna z nielicznych białostockich kwiaciarni, prowadzona przez Szmidta.

Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)Po odzyskaniu niepodległości w budynku miały swoje siedziby drukarnia Hupertza, Spółdzielnia Ogrodniczo- Pszczelnicza, księgarnia religijna, sklepy z warzywami i zakład pogrzebowy, 23 stycznia 1935 roku, po remoncie i dobudowaniu sali, w której funkcjonowało kino „Świat", nastąpiło uroczyste  otwarcie i poświęcenie„Domu Katolickiego". Uroczystość poprowadził arcybiskup Romuald Jałbrzykowski. Właścicielem obiektu było Chrześcijańskie Stowarzyszenie Spółdzielcze „Zjednoczenie",

W następnych latach przez scenę kina „Świat" przewinęli się wybitni artyści II Rzeczpospolitej – Hanka Ordonówna, Loda Halama,  Chór Juranda. A w 1937 roku publiczność wysłuchała odczytu „85 kilometrów od Białegostoku" wygłoszonego przez Melchiora Wańkowicza. Budynek „Domu Katolickiego" był jednym z nielicznych, który ocalał po zniszczeniu śródmieścia w 1944 roku.

Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek) Z kolei jedną z pierwszych instytucji w odradzającym się Białymstoku był teatr. Jego początki przywołują wspomnienia Witolda Różyckiego, którego brat Zygmunt był animatorem życia teatralnego w Białymstoku przed 1915 rokiem: „Z teatru ocalały jedynie mury i fasada (...). Poszedłem do księdza Chodyki, który miał w obrębie swojej parafii dużą i dobrze zachowaną salę. Był to budynek obecnego kina „Ton", a wówczas kina „Świat". Dzięki uprzejmości księdza mogliśmy z tej sali korzystać bezpłatnie".          

 I tak na dawnym szpitalu zawisł szyld „Teatr Miejski". 22 września 1944 roku odbyła się pierwsza premiera - wystawiono „Uciekła mi przepióreczka" Stefana Żeromskiego. Obsadę stanowiła grupa aktorów  przybyłych do Białegostoku z Lublina, między innymi: Lidia Zamków, Józef Kondrat, Jan Świderski i Czesław Wołłejko. Pod koniec 1944 roku do zespołu dołączyli aktorzy wileńskiej „Lutni" z  Hanką Bielicką, Jerzym Duszyńskim, Zygmuntem Kęstowiczem i Igorem Śmiałowskim. Wkrótce większość tych wspaniałych artystów rozjechała się po całej Polsce, a teatr funkcjonował w tym miejscu Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)do 1948 roku. W latach tych budynek dawnego„Domu Katolickiego" miał i inne, po­nure oblicze. Z racji, że posiadał jedyną w mieście dużą salę, organizowano w nim pokazowe procesy polityczne, Jednym z najgłośniejszych był proces Aleksandra Rybnika. Po tych dramatycznych wydarzeniach pozostała pamięć i tablice. Później od początku lat 50-tych do 2009 roku działa tu kino „Ton” i dla większości białostoczan z tym będzie kojarzył się Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)ten budynek. Po 1990 roku budynek został zwrócony Kościołowi białostockiemu.

Informacje pochodzą z książki "Białystok przewodnik historyczny" Andrzeja Lechowskiego


Dawny szpital przy Rynku Kościuszki 2 z 2 poł. XVIII wpisany jest do rejestru zabytków pod nr : A-203 z 20.11.1966 

Zdjęcia

Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)©fot. Grzegorz Kossakowski
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)©fot. Grzegorz Kossakowski
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Budynek jako jeden z niewielu nie ucierpiał w czasie II wojny, chociaż jak widać brakuje mu charakterystycznego elementu na dachu- latarenki, która przez cały czas istnienia tego obiektu była tam umieszczona.©fot. Grzegorz Kossakowski
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)©fot. Grzegorz Kossakowski
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)©fot. Grzegorz Kossakowski

Zdjęcia archiwalne

do roku 1918
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
W czasie gdy powstało to zdjęcie wykonane przez J. Sołowiejczyka w 1897 roku w budynku niedawno jeszcze istniejącego szpitala, mieściły się drobne zakłady i sklepy. Ze zbiorów J. Murawiejskiego.©umieścił: Grzegorz Kossakowski
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Na początku XX wieku przy dawnym szpitalu wzniesiono kościół farny. Ze zbiorów J. Murawiejskiego.©umieścił: Grzegorz Kossakowski
1919 do 1939
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Widok od strony starego kościoła pw.Wniebowzięcia NMP.©umieścił: Jarek Wojtach
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)©umieścił: Jarek Wojtach
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Widok z bramy starego kościoła na fragment budynku dawnego szpitala. Ze zbiorów J. Murawiejskiego.©umieścił: Grzegorz Kossakowski
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
22 lutego 1919r przed budynkiem ówczesnej drukarni odbyła się msza polowa w wolnym już Białymstoku. Ze zbiorów J. Murawiejskiego.©umieścił: Grzegorz Kossakowski
po roku 1945
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
Zdjęcie zostało zrobione ok. 1948 r. ©umieścił: Jarek Wojtach
Budynek kina 'Ton' ( dawny szpital - przytułek)
rok 1980©umieścił: Jarek Wojtach