Nowoberezowo, gmina Hajnówka

Ktokolwiek odwiedza Nowoberezowo jest zaskoczony niecodziennym widokiem – dwóch świątyń górujących nad miejscowością. Obie cerkwie – parafialna Wniebowstąpienia Pańskiego (zwana murowaną) oraz św. Jana Teologa (drewniana) są miejscem modlitw. Wedle miejscowej tradycji, od święta Wniebowstąpienia Pańskiego do święta ku czci św. Jana Teologa (9 października), nabożeństwa są celebrowane w cerkwi parafialnej. W pozostałą cześć roku wierni modlą się w świątyni drewnianej. Parafianie szczycą się faktem, że cerkwie – choć wiekowe – są w doskonałym stanie i budzą zainteresowanie, zarówno miejscowych, jak i turystów. Historia samej wsi oraz obu świątyń jest długa i dość zagmatwana.

Tereny, na których dziś położone jest Nowoberezowo zamieszkiwała ludność ruska, która od XVI w. należała do parafii w Starym Berezowie i modliła się w tamtejszej cerkwi. W opowieściach przekazywanych z pokolenia na pokolenia wspomina się, że wieś w XVII w. została spalona, a część jej mieszkańców przeniosła się na nowe miejsce, które nazwano Nowoberezowem. W 1618 r. zbudowano tutaj pierwszą cerkiew – św. Jana Teologa. Była ona usytuowana w miejscu, gdzie dziś wznosi się cerkiew parafialna (świadczy o tym fakt, że podczas budowy tejże w 1873 r. natrafiono na liczne szczątki ludzkie, co dowodzi, że pierwsza świątynia była otoczona cmentarzem). Cerkiew i parafia otrzymała też ziemię – „gruntów włók dwie zupełnych”.

W 1771 r. zbudowano we wsi kolejną cerkiew, której fundatorką była Izabela Branicka – starościna bielska. Usytuowana była za tzw. „sołtysiej włóce” – gruncie należącym do parafii. Ta świątynia św. Jana Teologa, dziś jest nazywana „drewnianą”. Niegdyś mieściła się obok niej także drewniana dzwonnica, a w niej dwa dzwony z 1667 oraz 1690 r.. Do XIX w. w cerkiewnym archiwum zachowały się przywileje nadane świątyni przez królową Konstancję oraz króla Augusta III, oba pochodzące z 1617 roku.

Z tamtych czasów pochodzą malowidła, wykonane na deskach (poddano je pracom konserwatorskim w 1995 r.), które dziś stanowią część wystroju cerkwi drewnianej – przedstawiają Ostatnią Wieczerzę oraz Wniebowstąpienie Pańskie.

 W latach 40. XIX w. przy cerkwi św. Jana Teologa zbudowano przytułek dla starców. Pod koniec wieku nad pritworem, dobudowano dzwonnicę, a teren cerkiewny ogrodzono. W późniejszych latach dokonywano kolejnych remontów.

W 1857 r. parafia liczyła 2.493 osoby, w tym 285 wiernych w samym Nowoberezowie. Do parafii należały wsie: Nowe Berezowo, Stare Berezowo, Nowy Kornin, Czyżyki, Czyżyki Górne, Dubicze Osoczne, Borek, Bielszczyzna, Dolne, Chytra, Wygoda, Puciski, Progale, Szostakowo i Kraskowaszczyzna. Niestety cerkiew pochodząca z ubiegłego stulecia była w opłakanym stanie, co skłoniło władze duchowne do decyzji o wzniesieniu nowej świątyni. Budowę rozpoczęto w 1873 roku. Nowa cerkiew parafialna Wniebowstąpienia Pańskiego została poświęcona w 1876 roku. Cerkiew zbudowano według projektu inż. Łozińskiego na planie krzyża, z cegły i ciosanego kamienia. Ustawiono ją na fundamencie, otynkowano i pomalowano, a ogrodzona została murem z kamienia. Ikony do ikonostasu pisał malarz Szołochow pochodzący ze Słonima. W XX w. dokonano kilku remontów świątyni, z tych też czasów pochodzi większa część jej wyposażenia. Malowidła ścienne pochodzą z lat 30. tegoż wieku, zaś dzwony – najstarsza część wyposażenia – datuje się na wiek XVII.

Na początku XX w. parafia liczyła 4.399 osób, zamieszkałych we wsi Czyżyki, Nowokornin, Staroberezowo, Górna, Dubicze, Chytra, Borek, Dolna, Puciska, Progale, Szostakowo, Wygoda i Kraskowszczyzna. Parafia należała do dekanatu kleszczelowskiego Diecezji Grodzieńskiej. W parafii było 5 szkół tzw. gramoty z 94 uczniami. Ziemie cerkiewne stanowiło 72 dziesięciny gruntu.

Po I wojnie światowej parafia otrzymała statut parafii etatowej, której pozostawiono około 36 dziesięcin gruntu, a pozostałe zostały przejęte przez Skarb Państwa. Według Klirowoj Wiedomosti z 1934 r. cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego miała już tylko 3.717 parafian. Cerkwią parafialną nadal była świątynia  Wniebowstąpienia Pańskiego zaś filialną cerkiew św. Jana Teologa. Własność parafii stanowiły też cerkiew cmentarna oraz dwie kaplice.

Po II wojnie światowej liczba parafian, na skutek migracji do miast, stale się zmniejszała. Grunta cerkiewne stanowiło zaledwie 6 ha ziemi. W 1949 r. zbudowano plebanię, do dziś użytkowaną, choć w 1995 r. podjęto decyzję o wzniesieniu nowego domu parafialnego. Budowla zostanie oddana do oficjalnego użytku w 2010 roku.

Istnieje możliwość zwiedzenia cerkwi, zarówno grupowo jak i pojedynczo - więcej informacji pod numerem: 85 686 44 85 i adresem e-mail: parafia.prawoslawna.n.berezowo@gmail.com

Zabytek   nr rej.: A-12 z 17.08.2000r.

- cmentarz cerkiewny, nr rej.: j.w. - ogrodzenie z brama, nr rej.: j.w.