Data utworzenia informacji : 01-11-2010 13:34:39
Autor modyfikacji : Grzegorz Kossakowski
Data modyfikacji informacji : 01-03-2011 21:37:27
Cmentarz wojskowy w Białymstoku powstał w początkach 1920 roku z zamiarem pochowania tam poległych w walkach na terenie Białegostoku i okolic w roku 1919. Później dołączono tam także, tych co oddali życie w wojnie polsko- sowieckiej w roku 1920. W latach następnych na cmentarzu spoczęły ekshumowane szczątki żołnierzy polskich z grobów znajdujących się w okolicach Białegostoku. Według spisu z lat 1919-1924 na cmentarzu wojskowym znajdowało się 789 mogił, w których pochowano 870 żołnierzy różnych wyznań, w tym 87 jeńców wojennych.
Pod koniec 1931r. zrodził się pomysł wzniesienia na cmentarzu monumentalnego pomnika ku pamięci wszystkich nieznanych bohaterów walk o niepodległość. Rok później idea ta przybrała materialny kształt.
10 listopada 1932r. dokonano odsłonięcia i poświecenia pomnika. Zaprojektowany przez znanego architekta Jarosława Giryna monument, ma bardzo prostą ale czytelną formę. Czworoboczny obłożony czarnym granitem słup, zwężający się ku górze, na każdym boku ma umieszczone krzyże. U podstawy ściany głównej znajduje się krzyż orderu wojennego Virtuti Militari oraz złocony napis „cześć poległym”. Przypominający jakiś dostojny obiekt architektoniczny wyznacza centralny punkt cmentarza, swoją wielkością podkreślając ważność tego miejsca.
W początkowym okresie funkcjonowania cmentarza na mogiłach ustawiono drewniane krzyże, które w latach trzydziestych wymieniono na betonowe. Część nagrobków ufundowały rodziny poległych. W okresie II wojny światowej część nagrobków uległa zniszczeniu. W ich miejsce pochowano żołnierzy Armii Czerwonej i Wojska Polskiego poległych i zmarłych w latach 1939-1949. Na cmentarzu miejsce ostatniego spoczynku znalazły także osoby zasłużone dla nowej, „ludowej władzy”. Ostatnie pochówki pochodzą z 1952 roku.
W głównej alei cmentarza, na lewo od pomnika znajdują się dwie płyty poświęcone nieznanym żołnierzom poległym za ojczyznę. Pierwsza wykonana jest z białego marmuru i opatrzona napisem: NIEZNANEMU/ ŻOŁNIERZOWI/ WOLNA/ POLSKA/ 1914-1920.
Jej historia jest dość niezwykła i warta przetoczenia. W 1924r. na Placu Saskim w Warszawie odsłonięto Grób Nieznanego Żołnierza na którym spoczywała granitowa płyta ze stosowną sentencją. Stało się to inspiracją do tajemniczego pojawiania się jej odpowiedników w różnych miastach Polski. przy czym ofiarodawcy byli anonimowi. Podobna sytuacja miała miejsce także w Białymstoku. Wzmiankowana płyta została pozostawiona w nocy z 7 na 8 sierpnia 1925r. na skraju lasku zwierzynieckiego. 15 sierpnia 1925 roku w trakcie uroczystych obchodów święta Wojska Polskiego Płytę Nieznanego Żołnierza umieszczono na betonowym cokole na Rynku Kościuszki u zbiegu ulic Supraskiej i Lipowej. Pozostawała tam do wybuchu II wojny światowej. We wrześniu 1939r. zdjęto ją z cokołu i ukryto na terenie cmentarza w Zwierzyńcu. W miejscu, w którym obecnie się znajduje została ustawiona w 70 rocznicę Odzyskania Niepodległości, w roku 1988. Druga z tablic ufundowana przez społeczeństwo Białegostoku w 1989r. (w 50 rocznicę wybuchu II wojny światowej) upamiętnia nieznanych żołnierzy poległych w latach 1939-1945. W jej centrum znajduje się przedwojenny orzeł wojskowy.
Na terenie cmentarza znajduje się kilka mniejszych pomników poświęconych m.in. uczczeniu pamięci poległych i pomordowanych w latach II wojny światowej oraz w okresie naszej historii nazywanym okresem „utrwalaniem władzy ludowej”.
Najstarszym rangą żołnierzem polskim pochowanym na cmentarzu wojskowym jest podpułkownik Lucjan Kędzierski, dowódca 14 Pułku Artylerii Polowej Wielkopolskiej, który zmarł (z ran odniesionych w bitwie pod Mińskiem) w szpitalu wojskowym w Białymstoku 16 września 1920r.
Cmentarz w Zwierzyńcu łączy żołnierzy poległych w latach 1919-1920 i 1939-1945 , znanych z nazwiska i tych z napisem na krzyżu „żołnierz nieznany”, tych co nosili na czapce białego orła i tych co czerwoną gwiazdę. Wszystkim im winniśmy szacunek, bo śmierć żołnierska jest zawsze taka sama a ból rodzin jednakowy.
Informacje do tekstu zaczerpnięto z ciekawego artykułu zamieszczonego na stronie Zespołu szkół Gastronomicznych w Białymstoku.
Cmentarz wojskowy jest miejscem pochówku między innymi:
-żołnierzy Wojska Polskiego, którzy polegli w czasie I i II wojny światowej,
-żołnierzy wojny polsko-sowieckiej 1920 r.,
-żołnierzy Armii Czerwonej,
- żołnierzy KBW, milicjantów i członków miejscowego ruchu oporu AK;
Cmentarz wojskowy przy ul. 11 Listopada - Zwierzyniecka 1920, nr rej.: 638 (?) z 31.12.1985